Louvre’dan Bodrum’a, Stattan Tribüne Uzanan Bir Yolculuk
1. Kültür Turistleri: Louvre’a Neden Gidiyoruz?
Paris’e gidip Louvre Müzesi’ni özellikle görmek için plan yapan birini düşünelim. Bu turist:
- Hedefini baştan belirlemiş,
- Müze ziyareti için rota çizmiş,
- Zamanını ve bütçesini bu deneyim etrafında şekillendiriyor.
Bu, kültür turizmi literatüründe “amaçlı kültür turisti (purposeful cultural tourist)” olarak geçer.
Diğer tipler:
- Gezici kültür turisti: Kültür aktiviteleri önemli ama tek amaç değil.
- Kazara veya tesadüfi kültür turisti: Asıl amacı deniz–kum–güneşken, “hazır gelmişken şu müzeye de bakalım” diyenler.
- İlgisiz kültür turisti: Kültürel etkinliklere neredeyse hiç ilgi duymayanlar.
Soru, tam da Louvre örneği üzerinden amaçlı kültür turistini hedefliyordu.
2. Eski Turist – Yeni Turist: Paket Turdan Bireysel Keşfe
Turizmde artık sıkça duyduğumuz bir karşıtlık var: Eski turist vs. yeni turist.
- Eski turist:
- Paket turlara daha yatkın,
- Programı başkalarının hazırlamasını ister,
- Standart ürünle daha kolay tatmin olur.
- Yeni turist:
- Ne tüketmek istediğinin daha çok farkında,
- Özgün, kişiselleştirilmiş deneyimler arıyor,
- Sıradan paket turlarla tatmin olması zor,
- Daha esnek, deneyim odaklı seyahat ediyor.
Bu nedenle “neyi tüketmek istediği konusunda daha bilinçli ve klasik paket turlarla tatmini zor olan turist” dendiğinde doğru cevap yeni turisttir.
3. Turist Tipolojisi Nedir?
Soru kökünde geçen tanım çok önemli:
“İçinde bulunduğu grubun üyeleri ile birtakım ortak özellikleri taşıyan turistlerin sınıflandırılmasına yönelik çalışmalar…”
Bu, turist tipolojisi kavramıdır.
Amaç; yaş, gelir, motivasyon, kişilik gibi ortak özellikleri kullanarak turistleri anlamlı gruplara ayırmak ve buna göre:
- Ürün tasarlamak,
- Pazarlama stratejisi geliştirmek,
- Hangi destinasyona kimleri çekebileceğini planlamaktır.
4. Tipoloji Çalışmalarında Kullanılan Temel Değişkenler
Turist tipolojilerini oluştururken araştırmacılar genellikle üç tür değişken kullanır:
- Demografik değişkenler
- Yaş, cinsiyet, eğitim, gelir, medeni hâl vb.
- Sosyo/ekonomik değişkenler
- Meslek, yaşam standardı, harcama biçimi.
- Psikografik değişkenler
- Kişilik, yaşam tarzı, ilgiler, risk alma eğilimi, değerler.
Bu üçlü, soruda “birlikte ve doğru verilen” seçenek olarak karşımıza çıkıyordu. Psikografik kısım özellikle Plog ve Urry gibi tipolojilerde çok önemlidir.
5. Tipolojilerin Ne İşe Yaradığı (ve Ne İşe Yaramadığı)
Turist tipolojileri sadece teori değil; turizmin pazarlama ve planlama tarafında da güçlü bir araç:
Kullanım alanları:
- Pazar bölümlendirme: Kime, hangi ürünü sunacağını belirlemek.
- Turistik ürün geliştirme: Örneğin “macera arayan gençler” için rafting paketi.
- Turistlerin ortak özelliklerini tespit etmek: Memnuniyet, harcama, tekrar ziyaret potansiyeli vb.
- Destinasyona yönelik strateji oluşturmak: Kitle turizmi mi, niş pazarlar mı, kültür mü, doğa mı?
Buna karşılık “kültürün metalaştırılması” tipolojilerin amaçlanan kullanım alanlarından biri değildir; daha çok eleştirel bir sonuçtur.
6. Cohen’in Dört Turist Tipi
Cohen’in (1972) modeli, turisti düzenlenmişlik ve keşif düzeyine göre dört gruba ayırır:
- Örgütlenmiş kitle turisti
- Klasik paket turlar, her şey programlı.
- Bireysel kitle turisti
- Genel çerçeve hazır, ama bir miktar serbest zaman var.
- Araştırıcı kitle turisti (explorer)
- Daha bağımsız, yerel kültürü deneyimlemeye açık.
- Başıboş turist (drifter)
- En az planlı, en çok özgür; rotayı yol üstünde çizen gezgin.
Soru bu dörtlüyü bir arada verip Cohen modelini tanıyıp tanımadığınızı ölçüyordu.
7. Plog Tipolojisi: İç Merkezli – Dış Merkezli Turistler
Plog, turistleri psikolojik açıdan bir ölçeğe yerleştirir:
- Bir uçta iç merkezli (psychocentric) turistler:
- Riskten kaçınır,
- Tanıdık destinasyonları, paket turları sever,
- Yeniliğe kapalıdır.
- Diğer uçta dış merkezli (allocentric) turistler:
- Macera ve keşif arar,
- Yeni yerler, az bilinen rotalar peşindedir,
- Seyahatte risk almaktan çekinmez.
Soru kökünde “macera arayan, yeni yerler keşfetmek isteyen ve risk almaktan kaçınmayan” tanımı geçtiği için aranan tip dış merkezli turistlerdir.
8. Urry ve Post-modern Turist
John Urry, “bakış” kavramı üzerinden modern ve post-modern turisti tartışır. Sınav sorusundaki tanım özetle şunu der:
“Herhangi bir zaman diliminde tüm turizm çeşitlerine katılabilen, bir turizm ürününden diğerine geçiş yapabilen, anlık zevk ve ihtiyaçlarına göre istediği deneyimi yaşayabilen turist…”
Bu esnek, sabit kalıplara sığmayan, paket tur – bireysel tur, kültür – deniz tatili ayrımlarını istediği an aşabilen turist tipi post-modern turisttir.
9. Gary’nin Güneş Tutkunu ve Seyahat Tutkunu Turistleri
Gary’nin modelinde turistler seyahat amaçlarına göre sınıflandırılır; burada önemli ikili:
- Güneş tutkunu turist (sunlust):
- Asıl motivasyonu dinlenme ve tatil,
- Deniz, kum, güneş merkezi bir rol oynar.
- Seyahat tutkunu turist (wanderlust):
- Asıl motivasyonu yeni yerler görme,
- Dünya keşfetmek, farklı coğrafyalar görmek ister.
Soru, Gary’nin tipolojisinde birlikte verilen bu ikiliyi soruyordu: Güneş tutkunu turist – seyahat tutkunu turist.
10. Spor Turistlerinde Amatör Takım Sporları Turisti
Spor turizmi tipolojisinde çok sayıda alt grup var; ama soruda özellikle şu tanım veriliyor:
“Bir takım sporunda yer almak veya takım oyuncularını izlemek, yönetmek veya desteklemek için seyahat eden turist…”
Bu özellikler en çok amatör takım sporları turistine uyar:
- Kendisi amatör liglerde oynayabilir,
- Bir arkadaş grubunun maçına katılabilir,
- Ya da amatör takımıyla deplasmana gidebilir.
Açık hava, doğa sporları veya tatil köyü spor turistleri ise daha çok bireysel spor deneyimine odaklanır.
