1. Klasik Tüketici Davranışı Modelleri: Hangi Bakış Açıları Var?
Klasik tüketici davranışı modelleri, tüketicinin kararlarını açıklamak için farklı disiplinlerin geliştirdiği yaklaşımlardır. En çok karşılaştıklarımız:
- Ekonomik model: Tüketiciyi rasyonel, faydasını maksimize eden bir “homo economicus” olarak görür. Fiyat, gelir, fayda gibi değişkenlere odaklanır.
- Psikolojik model: Algı, motivasyon, öğrenme, tutum, kişilik gibi bireysel süreçlere yoğunlaşır.
- Öğrenme modeli: Pavlov, Skinner gibi davranışçı ekollerden etkilenir; tekrar, pekiştirme ve alışkanlıkların satın almaya etkisini açıklar.
- Toplumsal yaklaşım: Aile, referans grupları, sosyal sınıf, kültür gibi sosyal çevre faktörlerini öne çıkarır.
Soruda geçen “benlik” (self, öz benlik imajı) ise tek başına bir “klasik model” değil, psikolojik modellerin içinde yer alan bir kavramdır. Bu yüzden “klasik tüketici davranışı modellerinden biri değildir” sorusunda doğru cevap “Benlik” olur.
2. Antropoloji: Kültürü Kökünden İnceleyen Bilim
“İnsan topluluklarının kültürlerini, bu kültürlerin kökeni ve evrimini inceleyen bilim dalı nedir?” sorusu doğrudan antropolojiye işaret eder.
- Antropoloji, insanı biyolojik, kültürel ve toplumsal yönleriyle ele alır.
- Özellikle kültürel antropoloji, ritüeller, semboller, inanç sistemleri, gelenekler gibi unsurları inceler.
- Turist davranışı açısından; misafir–ev sahibi ilişkileri, kültürel hassasiyetler, farklı kültürlerden gelen turistlerin beklentileri gibi konular antropolojik bakıştan beslenir.
Sosyoloji daha çok toplumun yapısı ve kurumlarıyla ilgilenirken, antropoloji kültürü daha derinlemesine, tarihsel ve sembolik boyutlarıyla ele alır.
3. Makroekonomi ve Tüketici Davranışı: Enflasyon Cebimizi Nasıl Etkiler?
Enflasyon, faiz oranları ve döviz kuru gibi değişkenler doğrudan tüketici harcamalarını etkiler. Bu değişkenleri birlikte inceleyen alan:
- Makroekonomidir.
Makroekonomi, bir ülkenin genel ekonomik görünümünü analiz eder:
- Toplam üretim, istihdam, büyüme,
- Enflasyon, faiz, döviz kuru gibi göstergeler…
Turist açısından düşünürsek:
- Yüksek enflasyon → gelirinin erimesi → tatil bütçesini kısma
- Yüksek döviz kuru → yurt dışı seyahatleri pahalılaşır → yakın destinasyonlara yönelme
Bu yüzden soruda “enflasyon, faiz ve döviz kurunun tüketici davranışına etkisini inceleyen alan” dendiğinde cevap makro ekonomi olur.
4. Demografi: “Kim Bu Tüketici?”
Bir müzeyi ziyaret eden turistin kadın, 45 yaş üstü ve üst gelir grubunda olması; yani yaş, cinsiyet, gelir, eğitim gibi özellikler, demografik değişkenlerdir.
Bu özellikleri inceleyen alan:
- Demografidir.
Demografik analiz sayesinde bir destinasyon:
- Hangi yaş grubunun daha çok geldiğini,
- Kadın–erkek oranını,
- Gelir ve eğitim düzeyini bilir;buna göre reklam, fiyatlandırma ve ürün çeşitliliği planlayabilir.
5. Çağdaş Tüketici Davranışı Modelleri: Engel–Blackwell–Miniard
Klasik modeller tek bir disipline dayanırken, çağdaş modeller genellikle bütünleşik çalışır. Bunlar arasında sınavlarda en sık karşımıza çıkan:
- Engel–Blackwell–Miniard Modeli’dir.
Bu model, tüketicinin karar sürecini ayrıntılı bir şekilde ele alır:
- Problem/İhtiyaç farkına varma
- Bilgi arama
- Alternatifleri değerlendirme
- Satın alma
- Satın alma sonrası değerlendirme
Ve tüm bu aşamaları kültür, sosyal sınıf, aile, algı, motivasyon gibi içsel–dışsal faktörlerle ilişkilendirir. Soruda “çağdaş tüketici davranışı modellerinden biridir” ifadesi geçtiğinde bu model doğru seçenek olur.
6. Booking.com Örneği: İlk Adım Her Zaman “İhtiyaç”
Bir turistin Booking.com’a girmesi aslında karar sürecinin ortalarına denk gelir; çünkü o noktaya gelene kadar:
- “Tatile gitmeliyim, kalacak yere ihtiyacım var.” diye ihtiyacın farkına varır.
- Sonra bilgi arama aşamasına geçer: Arkadaşlara sorar, Google’a bakar, Booking.com’a girer.
Genel modele göre satın alma karar sürecinin ilk adımı **“ihtiyaç”**tır. Bu yüzden “Booking.com’dan rezervasyon yapacak bir turistin ilk yöneleceği adım” sorusunda aranan cevap ihtiyaçtır; yani kişi önce ihtiyacını hisseder, sonra siteye gider.
7. İçsel Faktör: Algılama
Tüketici davranışını etkileyen faktörler ikiye ayrılır:
- İçsel (bireysel) faktörler: Algı, motivasyon, öğrenme, tutum, kişilik, benlik gibi kişinin iç dünyasına ait özellikler.
- Dışsal (çevresel) faktörler: Aile, referans gruplar, sosyal sınıf, kültür, pazarlama uyarıları…
Soruda “içsel faktörlerden biri” sorulduğunda, şıklarda sosyal sınıf, grup, kültür, aile gibi toplumsal unsurlar dışsal faktörlerdir;
algılama ise tüketicinin gelen uyarıları nasıl yorumladığıyla ilgili içsel bir süreç olduğundan doğru cevap olur.
8. Güdüleme: Hedefe Doğru İtici Güç
Bir ürün veya hizmete yönelmemizi, onu “hedefimiz” hâline getirmemizi sağlayan içsel güç, psikolojide güdü (motivasyon) olarak adlandırılır.
- Güdüleme, ihtiyacın bilinçli hâle gelip, davranışı harekete geçirecek düzeye ulaşmasıdır.
- Örneğin: “Çok yoruldum, dinlenmeye ihtiyacım var.” → tatil ihtiyacı → tatil satın almaya güdülenme.
Soruda “bir ürüne hedeflenmesini veya odaklanmasını ortaya koyan içsel faktör” denildiğinde, bu güdülemeyi tarif eder.
9. Referans Gruplar: Instagram’daki Arkadaşlar Neden Önemli?
Bir kişinin kararlarını etkileyen dışsal faktörlerden biri de referans gruplardır.
- Bireyin ait olduğu, olmak istediği ya da örnek aldığı her türlü grup referans gruptur: arkadaş çevresi, meslektaşlar, hayran olunan influencer’lar vb.
- Instagram’daki arkadaşlarının izlediği filme yönlenen bir tüketici, aslında bu grubu referans alarak karar veriyordur.
Bu nedenle soru kökünde “Instagram’daki arkadaşlarının etkisiyle” ifadesi gördüğünüzde, akla gelmesi gereken dışsal faktör referans gruptur.
10. Durumsal Faktör Olarak Duygusal Hâl
Tüketici her zaman aynı ruh hâlinde değildir. Bazen yorgun, bazen öfkeli, bazen de çok neşeli olabilir. Bu anlık hâller, durumsal faktörler arasında yer alır.
- Bir turist “keyifli olduğu için” maça gidiyorsa, burada belirleyici olan duygusal durumudur.
- Yani gelir düzeyi, sosyal statüsü veya kalıcı psikolojik özelliklerinden ziyade, o anki duygu hâli davranışı şekillendirir.
Dolayısıyla “bu durumda hangi durumsal faktör?” diye sorulduğunda, doğru cevap duygusal durum olacaktır.
