Mezopotamya’da MÖ 4. binyılın ortalarından itibaren kendilerine özgü bir medeniyet geliştiren Sümerler , MÖ 2700’ler civarında kendi tanrılar topluluğunu (panteonunu) oluşturmuşlardır. Sümerler, tanrıları insan şeklinde tasvir ederlerdi. Genel olarak, tanrılar boynuzlu taçlarıyla (başlıklarıyla) işlenmiştir.
Aşağıdaki tabloda, kaynaklarda bahsedilen Sümer mitolojisinin önemli tanrıları, görev alanları ve bilinen sembolleri veya özellikleri sunulmaktadır:
| Tanrı/Tanrıça Adı | Güç Alanı/Görevleri | Semboller/Önemli Özellikler |
|---|---|---|
| An/Anu | Gökyüzü tanrısı ve Mezopotamya panteonunun başlangıçtaki baş tanrısı. Tanrıların, göğün ve ülkelerin kralı. | Kutsal rakamı 60‘tır (en yüksek rakam). |
| Enlil | Hava tanrısı, An’ın yerini alarak baş tanrı olmuştur. Tanrıların babası, yerin ve göğün kralı. Kralları tahta çıkaran ve ülkeye bolluk/bereketi getiren. | Kült şehri Nippur’dur ve tapınağı Ekur adını taşır. |
| Enki/Ea | Deniz ve okyanus tanrısı. Bilgelik tanrısı, yeryüzünü düzenleyen ve yaratıcı özelliklere sahip olan. | Sular (serin su kaynakları) ile alakalıdır. Veziri Usumi’dir |
| Nanna/Sin | Ay tanrısı. Bereket ve bolluğun sembolü. Ur şehriyle alakalıdır. | Sembolü hilaldir. Sembolik rakamı 30‘dur. |
| Utu/Şamaş | Güneş tanrısı. Aynı zamanda adalet tanrısıdır. | Hammurabi kanunlarının yazılı olduğu stel üzerinde Hammurabi’ye yasaları verirken tasvir edilmiştir. |
| İnanna/İştar | Aşk ve savaş tanrıçasıdır. Göğün hanımefendisi unvanı vardır. | Venüs gezegeninin kutsallaştırılmış halidir. |
| Ninhursag (Ninmah) | Ulu hanım, ana-tanrıça. Tanrıların ve çocukların anasıdır. | |
| Dumuzi | Çoban tanrısıdır. İnanna’nın eşidir. | Tufan’dan önceki Babtibira’nın kralı veya Uruk’un ilk kralı (balıkçı) olarak bilinir. |
| Ninurta | Yıldırım, savaş ve av tanrısıdır . Evrenin beyi anlamına gelir . | Sembolik sayısı 50‘dir. Enlil’in oğludur. |
| Nisaba | Hububat tanrıçasıdır. | İkonoğrafik sembolü mısır başağıdır. |
| Ningişzida | Yeraltı dünyası tanrıçasıdır. | Amblemi boynuzlu yılandır. |
| Lamassular | Koruyucu tanrı veya demon. | Saray ve tapınakların girişlerine yerleştirilen insan başlı, boğa veya aslan gövdeli, kanatlı heykellerdir. |
| Anzu | Mezopotamya mitolojisinde aslan başlı kartal şeklinde yaratık. | Enlil’in güvenine ihanet ederek kader tabletlerini çalmıştır. |
| Im/Adad | Fırtına tanrısı. | Bereketli yağmurlar getirdiğine inanılır. |
| Usumi | İki yüzlü tanrı, Ea’nın veziridir. | Roma döneminde Ianus olarak tapınım görmüştür. Mühürler üzerinde domuza binmiş olarak tasvir edildiği görülür. |
Ek Bilgiler:
- Sümer panteonunda An, Enlil ve Enki bir üçlü oluşturmaktadır.
- Sümerlerde tanrıların insan, tanrılar aleminin de yönetici sınıf gibi olduğuna inanılmaktaydı; tanrıların eşleri, çocukları ve yardımcıları vardı.
- Tanrıları temsil eden semboller arasında bazen insan biçimindeki tasvirler yerine güneş, ay, fırtına, su gibi tanrıları temsil eden semboller işlenmiştir.
- Ereşkigal, Sümer yeraltı dünyası tanrıçasıdır ve “büyük yerin beyi” anlamına gelir.
- Gılgamış, Uruk Hanedanı’nın krallarından biri olup, hem bir kral hem de koruyucu bir ilah olarak kabul edilirdi. Destanlara konu olmuş önemli bir kahramandır.
- Marduk, Babil’in baştanrısıydı ve Sümer tanrılarının birçok önemli özelliğini kendinde birleştirmişti. Marduk’un kutsal hayvanı ejderhasıdır.
- Tanrı-kral anlayışı Sümerler döneminde ortaya çıkmış ve Naram-Sin gibi Akad krallarında belirginleşmiştir; bu, krala tanrısal özellikler atfedilmesi anlamına gelir. Naram-Sin kendini boynuzlu bir başlıkla (ilahi varlıklara özgü bir simge) betimletmiştir.
- Kral Gudea’nın rüyasında gördüğü, başında taç bulunan aslan başlı bir kuşun kanatları takılı ve bedeninin alt kısmı sel dalgası şeklinde olan muazzam büyüklükte adamın Ningirsu olduğu yorumlanmıştır.
