Sivas

Sivas, Anadolu’nun hem kültür hem de ticaret tarihi açısından öne çıkan şehirlerinden biridir. Orta Çağ Türk mimarisi, el sanatları, bilim ve ticaret yolları üzerinde üstlendiği rol sayesinde adeta bir kültür ve ticaret kavşağı niteliği taşır.

🎨 Kültürel Miras ve Sanat

Sivas, özellikle Orta Çağ Türk mimarisinin başyapıtlarından biri olan Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi ile dünya çapında tanınır.

🕌 Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi Külliyesi

• Külliye, Erken Dönem Türk Beyliklerinden Mengüceklilerin Divriği kolu hükümdarı Ahmed Şah ile eşi Melike Turan Melek’in girişimiyle, Sivas’a bağlı Divriği ilçesinde, Ahlatlı mimar Hürremşah’a yaptırılmıştır.
• Yapı, cami, şifahane ve türbeden oluşan bir külliye niteliğindedir.
• Mimarisi ve olağanüstü zengin süslemeleriyle, özgün ve eşsiz sanat özelliklerine sahiptir. Özellikle tonoz, portalve bezeme programı, yüksek bir yaratıcılığın ürünü olup, ne öncesi ne de sonrasında benzeri görülmeyen bir üslup sergiler.
• Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi, 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.
• Caminin minberi (1228–1229), “Sahte (Yalancı) Kündekâri” tekniğiyle yapılmış önemli bir ahşap işçiliği örneğidir.

🕌 Diğer Mimari ve Sanat Eserleri

• Sivas Ulu Camii (1213), Anadolu Selçuklu Dönemi’ne ait olup sırlı tuğla minaresiyle dikkat çeker.
• Sivas Keykavus Şifahanesi’ndeki Sultan Türbesi (1218), avluya bakan ön cephesinin tamamı çini süslemeliolan tek örnek olarak öne çıkar. Bu yapıda sırlı–sırsız tuğla ve çini mozaik bezeme bir arada kullanılmıştır.
• Gök Medrese (Sahibiye Medresesi, 1271)Sivas’ın en tanınan Selçuklu yapılarından biri olan Gök Medrese, Anadolu Selçuklu veziri Sahip Ata Fahreddin Ali tarafından 1271 yılında yaptırılmıştır. Çifte minareli, açık avlulu bir medrese olan yapı, adını minarelerindeki ve cephe süslemelerindeki turkuaz çinilerden alır. Anıtsal taç kapısı, zengin bitkisel ve geometrik taş bezemeleri ile dönemin süsleme anlayışını çarpıcı biçimde yansıtır. Gök Medrese, Sivas şehir merkezindeki Buruciye ve Şifaiye medreseleriyle birlikte, kenti bir Selçuklu eğitim ve bilim odağı hâline getiren yapı topluluğunun önemli bir parçasıdır.

🏛️ Sivas Kent Merkezi ve Cumhuriyet Meydanı

Sivas şehir merkezindeki Cumhuriyet (Tarihî Kent) Meydanı, Selçuklu ve Osmanlı eserlerinin yan yana görülebildiği, adeta bir açık hava medrese ve anıtlar müzesi görünümündedir.

• Buruciye Medresesi (1271)Anadolu Selçuklu veziri Muzafferüddin Burucerdi tarafından yaptırılan medrese, dört eyvanlı, açık avlulu planı ve özenli taş işçiliğiyle dikkat çeker. Günümüzde hem tarihî dokusuyla hem de kültürel etkinliklere ev sahipliği yapan yapısıyla, Sivas’ın eğitim ve bilim geleneğini simgeler.
• Şifaiye (Şifahiye) Medresesi ve Darüşşifası Sultan I. İzzeddin Keykavus tarafından inşa ettirilen kompleks, Anadolu’daki en eski tıp medresesi ve hastaneörneklerinden biridir. Hem tıp eğitimi verilen, hem de hastaların tedavi edildiği bir merkez olarak Selçuklu sağlık kurumları içinde özel bir yere sahiptir. Avlusundaki sultan türbesi ve zengin taş süsleme programı, yapıyı öne çıkarır.
• Çifte Minareli Medrese13. yüzyılda inşa edilen bu medrese, görkemli taç kapısı, yükselen iki minaresi ve taş–tuğla–çiniyi birleştiren bezeme anlayışıyla Sivas’ın en tanınan sembollerinden biridir. Selçuklu taş süsleme sanatının ve anıtsal portal geleneğinin güçlü örnekleri arasında sayılır.
• Kale CamiiOsmanlı padişahı III. Murat’ın vezirlerinden Murat Paşa tarafından 16. yüzyılda yaptırılan cami, Cumhuriyet Meydanı siluetinin önemli öğelerindendir. Avlusunda yer alan sadaka ve yitik taşları, Osmanlı toplumunda gizli hayır ve emanet kültürünün ilginç bir yansımasını oluşturur.

🏛️ Sivas Kongre ve Etnografya Müzesi

Sivas’ın yalnızca Selçuklu ve Beylikler dönemiyle değil, yakın dönem Türkiye tarihindeki yeriyle de öne çıktığı mekânlardan biri Sivas Kongre ve Etnografya Müzesidir.

• Bina, 19. yüzyılın sonlarında okul yapısı olarak inşa edilmiş, daha sonra Sivas Sultanisi olarak eğitim amacıyla kullanılmıştır.
• 4–11 Eylül 1919 tarihleri arasında, Sivas Kongresi’ne ev sahipliği yaparak, Millî Mücadele’nin kararlarının alındığı en önemli merkezlerden biri hâline gelmiştir.
• Günümüzde müze olarak düzenlenen yapıda,
  • Sivas Kongresi’ne ilişkin belgeler,
  • kongrede kullanılan eşyalar,
  • dönemin sivil ve askerî yaşamını anlatan etnografik eserler sergilenmektedir.

Bu müze, Sivas’ın Cumhuriyet tarihindeki rolünü görünür kılarken, kentin tarihsel sürekliliğini Divriği’den Cumhuriyet Meydanı’na ve oradan da Millî Mücadele dönemine kadar uzanan geniş bir perspektifle göstermektedir.

🧱 Çini, Seramik ve Diğer Sanat Dalları

• Çini ve Seramik Sanatı: Sivas; Kayseri, Tokat ve özellikle Beyşehir Kubadabad gibi Selçuklu merkezleri arasında yer alır. Bu bölgelerde yoğun çini ve seramik buluntularına rastlanmıştır; ancak henüz üretime işaret eden fırın veya atölyeler tespit edilememiştir.
• Tezhip Sanatı: Büyük Selçuklular döneminde gelişmeye başlayan tezhip sanatı, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi’nde Konya, Karaman ve Sivas gibi merkezlerde yayılmıştır.
• Maden Sanatı: Osmanlı Dönemi’nde maden sanatının geliştiği merkezler arasında Sivas da bulunmaktadır; bu da şehrin yalnızca mimaride değil, el sanatlarında da etkin bir üretim odağı olduğunu gösterir.

🗺️ Coğrafya

Roma Dönemi’nde Sivas, Sebastia adıyla anılmakta ve Provincia Cappadocia eyaleti içinde yer almaktaydı. Sivas’ın güney bölgeleri, Kapadokya Bölgesi’nin coğrafi sınırları içine girer. Kapadokya, volkanik faaliyetlerin oluşturduğubir kuşak üzerinde yer alan, kendine özgü jeomorfolojik yapıya sahip bir bölgedir. Bu konum, Sivas’ı hem tarihsel olarak Kapadokya havzasıyla ilişkili, hem de Anadolu’nun iç kesimlerinde stratejik bir geçiş noktası hâline getirir.

🏞️ Sivas’ın Coğrafi Konumu ve Doğal Ortamı

Sivas ili topraklarının büyük bölümü, İç Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Kızılırmak Bölümü içinde; diğer kısımları ise Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgeleri ile temas hâlindedir. Ortalama yükseltisi 1000 metrenin üzerinde olan il, yüksek plato ve dağlık alanlarla karakterize edilir.

• İl alanının büyük kısmını platolar ve dağlar, daha küçük bir kısmını ise vadiler ve ovalar oluşturur.
• Köse Dağları, Tecer ve İncebel Dağları, Akdağlar, Yama Dağı gibi yükseltiler, Sivas’ın dağlık görünümünü belirler.
• Uzunyayla ve Meraküm platoları ile Kızılırmak, Kelkit ve Çaltı vadileri, hem iklimi hem de yerleşim ve ulaşım ağını etkileyen önemli coğrafi birimlerdir.

İklim bakımından Sivas, belirgin şekilde karasal İç Anadolu ikliminin etkisi altındadır:

• Kışlar soğuk ve karlı,
• Yazlar ise sıcak ve kurak geçer.

Batıdan doğuya doğru yükselti arttıkça sıcaklık değerleri düşer, yağış miktarı ise artma eğilimi gösterir. Bu durum, Yukarı Kızılırmak Havzası içinde yerel (mikro) iklim farklılıklarının ortaya çıkmasına yol açar.

💹 Ekonomi ve Ticaret Yolları

Sivas, özellikle Anadolu Selçuklu Dönemi ve sonrasında önemli bir ticaret merkezi olmuştur.

🐫 Ticaret Yolları Üzerindeki Konumu

• Doğu–Batı Ana Kervan Yolu:Başkent Konya’dan hareket eden kervanlar, Aksaray ve Avanos üzerinden Kayseri’ye, oradan da kuzeydoğuya yönelerek Sivas’a ulaşırdı. Sivas’tan sonra yol, Erzincan, Tercan, Erzurum üzerinden Doğubeyazıt’a kadar uzanırdı.
• Kuzey–Güney Bağlantıları:Mezopotamya Bölgesi’nden (El-Cezire) gelen bir ticaret yolu, Sivas’tan geçerek Karadeniz limanlarına (Samsun, Sinop veya Trabzon) ulaşmaktaydı.
• Tali Yollar:Kayseri ve Sivas, tali yollar aracılığıyla Malatya ve Diyarbakır’a bağlanır; buradan da Bağdat’a ulaşım sağlanırdı.

Bu güzergâhlar, Sivas’ı hem Anadolu iç ticaretinin, hem de uluslararası kervan yollarının kilit bir durağı hâline getirmiştir.

🧵 Ticaret ve Üretim

• İhraç Ürünleri:Sivas’ta dokunan yünlü kumaşlar, önemli ihracat kalemleri arasındaydı.
• Pazarlama Merkezi:Şebinkarahisar’da çıkarılan şap (boya sanayinde kullanılan vazgeçilmez bir madde), Sivas’ta pazarlanmakta; bu ticaret özellikle Cenevizlilerin kontrolünde yürütülmekteydi.

Sivas’ın kültürel ve ekonomik önemi;

• kervan yolları üzerindeki stratejik konumu,
• bünyesinde barındırdığı erken dönem Türk Beylikleri mimarisinin başyapıtları (özellikle Divriği Ulu Camii ve Şifahanesi),
• şehir merkezindeki Selçuklu ve Osmanlı eserleriyle zenginleşen Cumhuriyet Meydanı,
• gelişmiş sanat ve zanaat gelenekleri (çini, tezhip, maden sanatı, ahşap işçiliği),
• ve Sivas Kongre ve Etnografya Müzesi ile somutlaşan Cumhuriyet tarihi mirası

sayesinde pekişmiştir. Tüm bu özellikleriyle Sivas, Anadolu tarihinin içinde adeta bir kültür ve ticaret kavşağı olarak konumlanmaktadır.