Tarih Öncesi Dönem

Anadolu, insanlık tarihinin en eski yerleşim alanlarından biri olarak binlerce yıl boyunca pek çok kültürün beşiği olmuştur. Yazının henüz kullanılmadığı, insanların doğayla iç içe yaşadığı Tarih Öncesi Dönem, Anadolu’da izlerini mağaralardan höyüklere kadar taşımaktadır. Bu dönem, insanlığın avcılıktan tarıma, göçebelikten yerleşik yaşama geçişini yansıtan eşsiz bir evrim sürecidir.

Bu yazıda, hazırladığımız kronolojik zaman çizelgesi eşliğinde Anadolu’da yaşanan beş temel tarih öncesi çağı inceleyeceğiz: Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Kalkolitik ve Tunç Çağları.

🪨 Paleolitik Çağ (Yontma Taş Devri)

GÖ. 1.000.000 – 12.000 / 11.000

Tarih öncesinin en uzun evresi olan Paleolitik Çağ, insanlığın avcılık ve toplayıcılıkla geçindiği **“besin toplayıcı dönem”**dir. Anadolu’da bu döneme ait izler Niğde Kaletepe Deresi, Karain Mağarası (Antalya) ve Yarımburgaz Mağarası (İstanbul) gibi yerlerde bulunmuştur.

İnsanlar taş aletler yapmış, mağaralarda barınmış ve ateşi kullanmayı öğrenmiştir. Bu çağ kendi içinde Alt, Orta ve Üst Paleolitik evrelere ayrılır. Son evrede, Homo sapiens Anadolu’da görülmeye başlamıştır.

⚒️ Mezolitik Çağ (Epipaleolitik Çağ – Orta Taş Devri)

GÖ. 12.000 – 11.000

Paleolitik ile Neolitik arasındaki geçiş dönemidir. İklim koşullarının ısınmasıyla buzullar erimiş, yeni bitki ve hayvan türleri ortaya çıkmıştır. İnsanlar hâlâ avcı-toplayıcı yaşam sürdürse de, artık mikrolit adı verilen küçük taş aletleryapmaya başlamışlardır.

Bu dönemin önemli merkezleri Antalya’daki Öküzini ve Belbaşı mağaralarıdır. Anadolu’da ilk sistemli kazılar da burada yapılmıştır.

🌾 Neolitik Çağ (Cilalı Taş Devri – Yeni Taş Çağı)

GÖ. 10.000 – 5.500

Neolitik Çağ, insanlık tarihinin dönüm noktalarından biridir. İnsanlar artık tüketici değil, üretici hale gelmiştir. Tarım yapılmış, hayvanlar evcilleştirilmiş ve yerleşik köyler kurulmuştur.

İlk defa çanak çömlek üretimi başlamış, tarıma dayalı ekonomik düzen doğmuştur. Bu çağ, Çanak Çömleksiz Neolitik (GÖ. 10.000–7.000) ve Çanak Çömlekli Neolitik (GÖ. 7.000–5.500) olarak ikiye ayrılır.

Anadolu’nun en eski köyleri olan Hallan Çemi (Batman), Çayönü (Diyarbakır), Nevali Çori ve Çatalhöyük (Konya) bu dönemin en önemli merkezleridir.

🪞 Kalkolitik Çağ (Bakır Taş Devri)

GÖ. 5.500 – 3.200 / 3.000

Taş Devri’nden Maden Devri’ne geçişin yaşandığı bu dönemde insanlar ilk kez bakırı işleyerek maden aletler üretmeye başlamışlardır. Tarım toplumları büyümüş, köyler yerini proto-kentlere bırakmıştır.

Bu çağda boya bezemeli çanak çömlek üretimi gelişmiş, sanat ve ticaret hayatı canlanmıştır.

Önemli merkezler arasında Hacılar, Yumuktepe, Köşkhöyük ve Değirmentepe yer alır. Bu dönem, Halaf ve Obeyd kültürleriyle paralellik gösterir.

🛕 Tunç Çağları (Tarih Öncesinin Son Evresi)

GÖ. 3.200 / 3.000 – 2.000

Bakır ve kalayın birleşmesiyle tunç alaşımı elde edilmiş, bu da insanlık için büyük bir teknolojik devrim olmuştur. Anadolu’da kent yaşamı başlamış, feodal sistemli beylikler ortaya çıkmıştır.

Tunç Çağı’nın ilk evresi Protohistorik Dönem olarak bilinir; yazının kullanılmaya başlamasıyla tarihî dönemlere geçilir.

Bu çağın en önemli merkezi Troia I’dir ve Kalkolitik kültürden Tunç’a geçişin simgesidir.

🧭 Sonuç

Anadolu’nun tarih öncesi çağları, insanlığın doğadan beslenmeden üretime, mağaradan köye, taştan madene uzanan yolculuğunu gözler önüne serer.

Bu çizelge, yalnızca arkeolojik verilerin değil, aynı zamanda insan zekâsının ve toplumsal gelişimin kronolojisidir. Her kazı alanı, insanlığın ortak hafızasından bir sayfa daha aralamaktadır.