Aksaray

Aksaray şehri ve çevresindeki kültürel miras, özellikle Selçuklu Dönemi mimarisi, manevi merkezleri ve sanat üretim merkezleri bağlamında detaylı olarak yer almaktadır.

İşte Aksaray ve kültürel mirası hakkında kaynaklara dayalı bilgiler:

I. Tarihi Gelişim ve Yönetim

*   Kayseri’nin 1082 yılında Türklerin eline geçmesinin ardından Niğde ve Aksaray gibi yeni şehirler inşa edilip imar edilmiştir [1].

*   Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan (1155-1192), doğu ticaretini canlandırmak amacıyla girişimlerde bulunmuş ve bu dönemde Aksaray kentinin içinde ve Konya yolu üzerinde iki kervansaray inşa edilmiştir [2].

II. Dini ve Manevi Miras

*   Somuncu Baba Külliyesi: Somuncu Baba (Hamîd-i Aksarâyî) herhangi bir tarikatın kurucusu olmamakla birlikte, hem yaşadığı dönemde hem de sonrasında saygıyla anılmıştır [3]. Hac görevi dönüşünde Nebi Süfi ile birlikte Aksaray’a gitmişlerdir [4]. Günümüzde Aksaray’da bulunan ve mütevazı özellikler gösteren cami, türbe ve çilehanesi [3], Türkiye’de en çok ziyaret edilen kutsal merkezlerdendir [3, 5, 6].

*   Ihlara Vadisi: Bölgedeki Bizans Dönemi’ne ait kaya yerleşimlerinin bulunduğu Ihlara Vadisi, Aksaray’ın 25 km güneydoğusunda, Hasan Dağı’nın kuzeydoğusunda yer alır [7]. Bu bölgede manastır ve kiliseler bulunmaktadır [7].

III. Ticari Mimari ve Kervansaraylar

Aksaray, Orta Çağ boyunca Avrupa ve Akdeniz ülkeleri ile Asya ve Uzak Doğu arasındaki ticaret trafiğinde bir köprü görevi görmüştür [8].

*   Aksaray Sultan Hanı: Selçukluların en önemli ve özellikli mimarlık yapıtları olan kervansaraylardan (han) biri olan Aksaray Sultan Hanı, en büyük boyutlulardandır [9]. Bu han, Anadolu Selçuklu kervansarayları içinde yer alır ve avlusunda Köşk Mescit adı verilen, handan bağımsız, baldaken kuruluşlu bir mescit örneği bulunur [10-12]. Bu mescitlere, avludan çift taraflı bir merdivenle ulaşılır ve mescidi taşıyan kemerler, yüklü hayvanların altından rahatça geçebileceği genişliktedir [13].

*   Ağzıkara Hanı: Aksaray-Kayseri kervan yolu üzerinde bulunan Ağzıkara Hanı (1231-1240), Aksaray Sultan Hanı gibi Köşk Mescit tipine sahiptir ve avlunun ortasında yer alır [10, 12, 13]. Aksaray ile Ağzıkara Han arasındaki uzaklık 13-15 km’yi geçmemektedir; bu durum, yolcu trafiğinin yoğunluğunu göstermektedir [8].

IV. Sanat ve Mimari Eserler

*   Minyatür Sanatı: Anadolu’da 12.-13. yüzyıllara tarihlenen ilk resimli el yazma eserler Diyarbakır, Silvan, Mardin, Aksaray, Kayseri ve Konya gibi merkezlerde hazırlanmıştır [14]. Örneğin, büyü, fal ve tılsımlı işaretler gibi konuları içeren *Daka’ik el-Haka’ik* adlı minyatürlü el yazması eser, 1271-1272’de Aksaray ve Kayseri’de yazılıp resimlenmiştir [15].

*   Ahşap Sanatı: Geleneksel ahşap sanatlarında kullanılan Kündekâri tekniği, çivi ya da tutkal kullanılmadan uygulanan İslâm sanatına özgü tekniklerden biridir [16]. Bu teknik, Aksaray Ulu Camii minberi gibi Beylikler Dönemi minberlerinde uygulanmıştır [16].