🫁 İlk Yardımda Solunum – Temel Bilgiler ve Müdahale İlkeleri
Bu metin, ilkyardımda solunumla ilgili durumları anlamak ve doğru tepki verebilmek için gerekli temel bilgileri toparlar. Okuyan biri, “solunum” başlıklı hemen her ilkyardım konusunu rahatça kavrayabilir.
1️⃣ Solunum Sistemi ve Görevi
Solunum, vücudun oksijen alıp karbondioksit vermesi sürecidir. Bu süreç:
- 👃 Burun ve ağız
- 🧵 Yutak, gırtlak, soluk borusu (trakea)
- 🌿 Bronşlar ve bronşçuklar
- 🫧 Akciğerlerdeki hava kesecikleri (alveoller)
üzerinden gerçekleşir.
🧠 Beyindeki solunum merkezleri, kandaki oksijen–karbondioksit dengesine göre solunum hız ve derinliğini ayarlar. Bu yüzden solunum bozulduğunda, en çok beyin ve kalp risk altındadır.
2️⃣ Normal Solunumun Özellikleri
Sağlıklı bir yetişkinde istirahat hâlinde:
- 🌬️ Dakikadaki solunum sayısı: yaklaşık 12–20 nefes/dakika
- Solunum:
- Sessiz,
- Ritmik,
- Zorlanmasızdır.
Çocuk ve bebeklerde solunum sayısı yetişkine göre daha fazladır:
- 👦 Çocukta: kabaca 20–30/dakika
- 👶 Bebekte: 30–40/dakika civarı olabilir.
Solunumun gözlemlenmesi için:
- Göğüs ve karın hareketlerine bakılır,
- Solunum sesi dinlenir,
- Ağız ve burundan hava akımı hissedilmeye çalışılır.
3️⃣ Solunum Güçlüğü (Dispne) Belirtileri
Solunum sistemi, kalp–damar sistemi, sinir sistemi veya çevresel faktörlere bağlı birçok nedenle zorlanabilir.
🆘 Solunum güçlüğü işaretleri:
- Nefes alıp vermede zorlanma, sık ve yüzeysel soluma
- Konuşurken cümleleri tamamlayamama
- Burun kanatlarının soluk alırken belirgin oynayıp genişlemesi (özellikle çocuklarda)
- Yardımcı solunum kaslarının devreye girmesi (boyun, göğüs yan kasları)
- Dudak ve tırnaklarda morarma (🟣 siyanoz)
- Huzursuzluk, kaygı, korku hissi
- İleri aşamada bilinç bulanıklığı, uykuya meyil
Bu belirtileri fark eden ilkyardımcı:
- Kişiyi oturur veya yarı oturur pozisyonda tutmalı (nefes almayı kolaylaştırır),
- Dar giysileri gevşetmeli,
- Ortam havadar değilse havalandırmalı,
- Gereksiz hareket ve konuşturmalardan kaçınmalıdır.
4️⃣ Solunum Durması (Apne) ve Belirtileri
🛑 Solunum durması, kişinin artık nefes alıp vermediği, yani akciğerlere hava gitmediği durumdur. Bu, birkaç dakika içinde kalp durmasına ve beyin hasarına yol açabilir.
Belirtiler:
- Göğüs ve karında solunum hareketi yok
- Ağız ve burunda hava akımı hissedilmiyor
- Kısa sürede dudak ve tırnaklarda morarma
- Bilincin hızla kaybolması
Bu durumda ilkyardımcının öncelikleri:
- 🅰️ Hava yolunun açıklığını sağlamak
- 🅱️ Solunumu değerlendirmek
- Solunum yoksa suni solunum ve/veya temel yaşam desteğine geçmek
- Aynı anda veya en kısa sürede 112’yi aratmaktır.
5️⃣ Hava Yolunun Açılması (A – Airway)
Bilinci kapalı kişilerde dil, geriye düşerek hava yolunu tıkayabilir. Bu yüzden solunumu değerlendirmeden önce hava yolunun açılması gerekir.
🔹 Baş–Çene Pozisyonu (Head Tilt-Chin Lift)
- Kişi sırtüstü yatırılır.
- Bir el alın bölgesine konur, hafifçe arkaya doğru itilir.
- Diğer elin iki parmağı çene ucuna yerleştirilip yukarı doğru kaldırılır.
- Böylece baş geriye doğru hafifçe bükülür, dil kökü hava yolundan uzaklaştırılır.
Eğer boyun kırığı şüphesi varsa, başı aşırı bükmek yerine, daha kontrollü çene itme (jaw thrust) tekniği tercih edilir ve profesyonel yardım beklenir.
6️⃣ Suni Solunum (Yapay Solunum)
Solunum durduğunda, dışarıdan verilen nefesle akciğerlerin havalandırılmasına suni (yapay) solunum denir.
🧑🦱 Yetişkinde Ağızdan Ağıza Suni Solunum
- Hava yolu baş–çene pozisyonu ile açılır.
- Ağız içi gözle hızlıca kontrol edilir; tıkayıcı, gevşek cisim varsa dikkatle çıkarılır.
- İlkyardımcı derin bir nefes alır, kişinin ağzını kendi ağzıyla tamamen kavrar, burnu kapatır.
- Yaklaşık 1 saniye sürecek şekilde nefes verir; göğüs kafesinin yükseldiği gözlenir.
- Kişinin kendi kendine nefes verişini bekler ve işlemi tekrarlar.
Temel yaşam desteği kapsamında kalp masajı ile birlikte uygulandığında standart oran:
👉 30 göğüs basısı : 2 suni solunum şeklindedir.
👦 Çocuk ve 👶 Bebekte Suni Solunum – Temel Farklar
- Bebek ve küçük çocuklarda akciğer hacmi daha küçüktür; bu nedenle verilen hava miktarı da daha azolmalıdır.
- “Göğüs hafifçe yükselene kadar” nefes vermek esastır; aşırı ve güçlü nefes verme, mideye hava dolmasına ve kusmaya yol açabilir.
Bebekte (0–1 yaş):
- Ağız–burun birlikte ağızla kavranarak nefes verilebilir.
- Nefes verme yine 1 saniye kadar sürer, göğüs hafifçe kalkmalıdır.
İlkyardımcı, yaşa ve vücut yapısına uygun, kontrollü ve nazik bir uygulama yapmalıdır.
7️⃣ Solunum – Kalp İlişkisi ve Temel Yaşam Desteği
Solunum durması tedavi edilmezse kısa sürede:
- Kandaki oksijen azalır,
- Karbondioksit artar,
- Kalp ritmi bozulur ve kalp durması gelişebilir.
Bu yüzden:
- Solunum durması fark edildiği anda müdahale edilmesi,
- Gerekirse suni solunum ile birlikte göğüs basılarının da devreye sokulmasıhayati önem taşır.
Temel yaşam desteğinde:
- Yetişkin için 30 göğüs basısı + 2 nefes döngüsü,
- Dakikada 100–120 bası hızıhedeflenir.
8️⃣ Ortam Faktörleri: Gaz, Duman, Zehirli Hava
Bazı durumlarda solunum problemi, doğrudan solunum organlarının değil, ortamın sorunundan kaynaklanır:
- 🔥 Yangın dumanı
- 🛢️ Gaz kaçağı (örneğin karbonmonoksit)
- 🧴 Kimyasal buharları
Bu tip durumlarda ilkyardımcının ilk görevi:
- Kendisini ve kazazedeyi tehlikeli ortamdan uzaklaştırmak,
- Mümkünse ortamı havalandırmak,
- Solunumu etkilenen kişiyi temiz havaya çıkarmaktır.
Tehlikeli ortama korunmasız girmek, ilkyardımcı için ciddi risk taşır. Bu yüzden “önce kendi güvenliğin” ilkesi burada da geçerlidir.
9️⃣ Solunumla İlgili Genel İlkyardım İlkeleri
Özet olarak, solunumla ilgili her durumda ilkyardımcının aklında şu basamaklar olmalıdır:
- 🛡️ Olay yerinin ve kendi güvenliğini sağla.
- 👀 Kişinin bilinç durumunu değerlendir.
- 🅰️ Hava yolunu aç.
- 🅱️ Solunumu kontrol et. (bak–dinle–hisset)
- Solunum yoksa veya yetersizse, duruma uygun olarak suni solunum ve temel yaşam desteğine başla.
- 📞 En kısa sürede 112’yi ara veya arat.
- Profesyonel yardım gelene kadar müdahaleyi kesintisiz ve sistemli sürdür.
Bu çerçevede solunum sistemi, normal solunum özellikleri, solunum güçlüğü ve solunum durmasında izlenecek adımlar netleşmiş olur. Böylece hem teorik bilgileri hem de senaryoya dayalı soruları çok daha rahat anlamlandırabilirsin. 🫁🛟⛑️
