3. Demir Çağı Uygarlıkları (MÖ 1200 – 547/546)

Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasıyla Anadolu, büyük bir kargaşa ve çöküntü sürecine girmiş ve Demir Çağı başlamıştır. Bu dönemde demir madeninin kullanımı yaygınlaşmıştır.

Anadolu’da Demir Çağı’nda ortaya çıkan başlıca siyasi güçler şunlardır:

1. 🏹 Geç Hitit Kent Devletleri

Geç Hitit Kent Devletleri: Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra hayatta kalan kral ailelerinin soyluları, Güney ve Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Suriye’yi içine alan bölgeye çekilerek birbirlerinden bağımsız küçük kent devletleri kurmuşlardır.

• Yayılım Alanları: Malatya çevresinde Milidia, Adıyaman yöresinde Kummuh, Çukurova bölgesinde Que ve Hilakku, Kayseri-Niğde-Nevşehir civarında Tabal gibi devletler kurulmuştur.
• Sona Erme: Bu devletler, MÖ 9. yüzyılın ortalarından itibaren Yeni Assur İmparatorluğu‘nun etkisi altına girmişler; MÖ 8. yüzyılın sonlarında ise hepsi teker teker Assur’un eyalet sistemine dahil edilmiştir.

2. 🏔️ Urartu Krallığı

Urartu Krallığı: Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Assur tehlikesi ve baskısı üzerine birleşen feodal beylikler tarafından MÖ 9. yüzyılın ortalarında başkent Tuşpa (Van Kalesi) olmak üzere merkezî bir krallık kurulmuştur . Krallık, MÖ 7. yüzyılın sonlarına doğru tarih sahnesinden silinmiştir.

3. 🐎 Frig Krallığı

Frig Krallığı: Orta Anadolu’da Sakarya Nehri vadisine doğru yayılan Trak kökenli göçmenler tarafından kurulmuştur.

• Merkez: Başkentleri Gordion (Yassıhöyük) idi.
• Sona Erme: En görkemli çağını yaşarken, MÖ 7. yüzyılın ilk yarısında Kafkasya’dan gelen göçebe Kimmerler’in baskınına uğramış ve Kral Midas‘ın ani ölümüyle politik gücü sona ermiştir. Frig beyleri, MÖ 547/46 yılındaki Pers istilasına kadar Lidya Krallığı’na bağımlı prenslikler hâlinde varlıklarını sürdürmüşlerdir .

4. 💰 Lidya Krallığı

Lidya Krallığı: İç Ege bölgesinde, Gediz ve Küçük Menderes nehirlerinin aktığı vadiler içerisinde konumlanmıştır.

• Merkez: Başkenti Sardis idi.
• Ticari Önemi: Mermnad Sülalesi (MÖ 687–547) zamanında güçlü bir krallık haline gelmiş ve Anadolu’nun Kızılırmak Nehri’nin batısında kalan kısmına hâkim olmuştur. Lidyalılar, Paktalos Çayı’ndan elde ettikleri altın ve elektron sayesinde zenginleşmişlerdir. İlk sikke/para Lidyalılar tarafından icat edilmiştir.
• Yıkılış: Son kral Kroisos‘un, İran’dan gelen Pers Kralı Kyros‘a yenilmesiyle MÖ 547 yılında Lidya Devleti’ne son verilmiş ve Persler tüm Anadolu’ya hâkim olmuşlardır.

🏛️ 4. Pers Egemenliği Dönemi (MÖ 547/546 – 333)

• Lidya’nın yıkılmasıyla başlayan bu dönemde, Anadolu 200 yıl boyunca Pers İmparatorluğu’nun bir parçası olmuştur.
• Persler, Anadolu’yu eyaletlere (satraplıklara) bölerek yönetmişlerdir. Anadolu’daki en önemli satraplık merkezleri Sardeis ve Daskyleion (Ergili) idi.
• Pers hâkimiyeti boyunca yerli halk, geleneksel yaşam biçimini büyük ölçüde sürdürmüştür.
• Sona Erme: Anadolu’daki Pers hâkimiyeti, Makedonya Kralı Büyük İskender‘in Batı Anadolu’ya gelip Persleri yenmesiyle MÖ 333 yılına kadar sürmüştür.

🌍 III. Helenistik Çağ’ın Başlangıcı

Anadolu’da Pers egemenliği sona erdikten sonra, Büyük İskender‘in Doğu seferine başladığı MÖ 334 yılı (veya Pers İmparatorluğu’na son verdiği MÖ 331 yılı) ile birlikte Helenistik Çağ başlamıştır. Bu dönemde Anadolu’da yerli kültürlerin yerini Yunan kültürü yayılmış ve özgün Anadolu Uygarlıkları sona ermiştir.