2. Anadolu Medeniyetlerinin Kronolojisi: Ön Tarihten Yazılı Çağlara

Anadolu’nun binlerce yıllık geçmişi, insanlık tarihinin en önemli dönüm noktalarına ev sahipliği yapmıştır. Bu topraklarda tarih, yazının ortaya çıkışından çok önce başlamış, toplumsal ve kültürel gelişmelerle şekillenmiştir. Aşağıda, Anadolu’nun tarih öncesi ve tarihi dönemlerine uzanan yolculuğun temel aşamaları yer almaktadır.

🕰️ Tarih Öncesi Dönemin Sonu (MÖ 3200/3000 – 2000)

Anadolu’nun tarih öncesi dönemlerinin son aşaması Tunç Çağı’dır. Bu dönem, İlk Tunç Çağı (MÖ 3200/3000–2000)olarak adlandırılır. Geç Kalkolitik Dönem’in ardından gelen bu çağ, yazının henüz kullanılmadığı, ancak madencilik, üretim ve yönetim alanlarında önemli gelişmelerin yaşandığı bir evredir.

Bu dönemde madenciliğin ilerlemesiyle birlikte güçlü yönetici sınıflar ortaya çıkmış, Anadolu’da feodal bir yapı oluşmuştur. Büyük ve küçük beyliklerin ortaya çıkmasıyla Troia, Arslantepe, Kültepe ve Alacahöyük gibi önemli yerleşim merkezleri şekillenmiştir.

🧱 Protohistorik Dönem

İlk Tunç Çağı’nın ikinci yarısı olan bu dönem (MÖ 3. binyılın ikinci yarısı), Mezopotamya’daki Akad İmparatorluğu krallarından I. Sargon ve Naram-Sin’in yazıtlarında “Hatti Ülkesi” adıyla anılan Anadolu topraklarının tarih sahnesine giriş yaptığı dönemdir. Böylece Anadolu, Ön Tarih (Protohistorik) evresine adım atmıştır.

✍️ Anadolu’da Tarihin Yazılmaya Başladığı Dönem

Anadolu’da tarihi (yazılı) dönemler, yazının bölgeye girişiyle başlar. Yazının gelişi, Orta Tunç Çağı ile eş zamanlıdır. Bu aşama, tarih öncesinden tarihî çağlara geçişin başlangıcıdır.

📜 Anadolu’nun Tarihî Çağları (Yazının Girişinden İtibaren)

📅 (MÖ 2000 – 1900)

Yazının Mezopotamya’daki Asurlu tüccarlar aracılığıyla Anadolu’ya ulaşması, yeni bir dönemi başlatmıştır. Böylece Anadolu’nun Tarihî Çağları, Orta Tunç Çağı ile başlamıştır.

⚖️ Orta Tunç Çağı (MÖ 2000/1900 – 1500/1450)

Bu dönem, Asur Ticaret Kolonileri Çağı olarak bilinir. Mezopotamyalı tüccarlar MÖ 1950–1750 yılları arasında Anadolu’nun farklı bölgelerinde ticaret kolonileri kurmuş, örgütlü bir ticaret ağı oluşturmuşlardır.

• Yazının Gelişi: Asurlu tüccarlar sayesinde Anadolu’da yazı sistemi kullanılmaya başlanmıştır.
• Merkezler: Kayseri Kültepe (Neşa), Çorum Boğazköy (Hattuşa) ve Tokat Maşathöyük (Tapigga) gibi yerleşimler ticaret merkezleri hâline gelmiştir.
• Koloni Sistemi: Tüccarlar, “karum” (büyük pazar yerleri) ve “wabartum” (konaklama yerleri) denilen ticari merkezlerde faaliyet göstermiştir.
• Sona Erme: MÖ 1750 civarında Asur kolonilerinin sona ermesiyle birlikte Anadolu’da güçlü bir devlet olarak Hitit Krallığı ortaya çıkmıştır.

⚔️ Son Tunç Çağı (MÖ 1500/1450 – 1200)

Bu dönem, Hitit İmparatorluk Çağı veya Yeni Hitit Devleti olarak adlandırılır.

• Erken Dönem: MÖ 1750 dolaylarında Kuššar Kralı Pithana ve oğlu Anitta, Hattuşa kentini başkent yaparak Hitit Devleti’nin temelini atmıştır.
• İmparatorluk Dönemi: MÖ 1380–1340 yılları arasında hüküm süren I. Şuppiluliuma, devleti kuzeye ve Suriye’ye kadar genişletmiştir.
• Önemli Olay: Hitit Kralı III. Hattuşili ile Mısır Kralı II. Ramses arasında tarihin bilinen ilk yazılı antlaşması olan Kadeş Antlaşması MÖ 1270’te imzalanmıştır.
• Yıkılış: MÖ 12. yüzyıl başlarında meydana gelen kuraklık, kıtlık ve “Deniz Kavimleri Göçü” gibi etkenler sonucu Hitit İmparatorluğu yıkılmış, başkent Hattuşa tahrip olmuştur.